(NB)Giáo trình Phương pháp nghiên cứu khoa học giáo dục: Phần 1 gồm có 4 chương với những nội dung về phương pháp luận nghiên cứu khoa học; khái niệm và phân loại trong nghiên cứu khoa học; trình tự tiến hành một nghiên cứu khoa học; các phương pháp và phương tiện nghiên cứu khoa học.
Đang xem: Giáo trình phương pháp nghiên cứu khoa học giáo dục
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HCM NGOÂ ÑÌNH QUA Giaùo trìnhPHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU KHOA HOÏC GIAÙO DUÏC LÖU HAØNH NOÄI BOÄ – 2005 1 LÔØI NOÙI ÑAÀU Trong chöông trình ñaøo taïo baäc ñaïi hoïc cuûa Khoa Taâm lyù Giaùo duïc, Ñaïi hoïc Sö phaïm thaønh phoá HoàChí Minh, hoïc phaàn Phöông phaùp nghieân cöùu khoa hoïc giaùo duïc ñöôïc thieát keá nhaèm trang bò kieán thöùc,hình thaønh kyõ naêng, thaùi ñoä cho sinh vieân ñeå hoï coù theå thöïc hieän moät coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc giaùoduïc, moät khoùa luaän toát nghieäp ñaïi hoïc. Hoïc phaàn naøy goàm 4 ñôn vò hoïc trình, trong ñoù soá tieát lyù thuyeát: 40,soá tieát thöïc haønh: 20. Trong giôùi haïn thôøi gian ñoù, taäp taøi lieäu naøy ñöôïc bieân soaïn nhaèm giuùp giaûng vieân vaø sinh vieân thöïchieän muïc tieâu hoïc taäp cuûa hoïc phaàn. Noäi dung taøi lieäu ñöôïc saép xeáp thaønh 8 chöông vôùi teân chöông vaø muïctieâu cuï theå cuûa moãi chöông nhö sau:Chöông 1: Phöông phaùp luaän nghieân cöùu khoa hoïc + Veà kieán thöùc, sau khi hoïc xong chöông naøy, sinh vieân coù theå: − Giaûi thích ñöôïc caùc khaùi nieäm phöông phaùp luaän nghieân cöùu khoa hoïc, phöông phaùp luaän nghieâncöùu khoa hoïc giaùo duïc (KHGD) − Phaân bieät ñöôïc heä thoáng ba baäc cuûa lyù luaän veà phöông phaùp − Hieåu ñöôïc yù nghóa cuûa vieäc nghieân cöùu khoa hoïc giaùo duïc − Hieåu ñöôïc cô sôû phöông phaùp luaän nghieân cöùu khoa hoïc giaùo duïc. + Veà kyõ naêng, sinh vieân vaän duïng ñöôïc caùc quan ñieåm phöông phaùp luaän trong suoát quaù trình nghieâncöùu moät coâng trình.Chöông 2: Khaùi nieäm vaø phaân loaïi trong nghieân cöùu khoa hoïc + Veà kieán thöùc, sau khi hoïc xong chöông naøy, sinh vieân coù theå: − Giaûi thích ñöôïc khaùi nieäm nghieân cöùu khoa hoïc − Moâ taû caùch phaân loaïi trong nghieân cöùu khoa hoïc − Keå teân caùc phöông phaùp nghieân cöùu. + Veà kyõ naêng, sinh vieân xaùc ñònh ñöôïc loaïi nghieân cöùu khi bieát teân ñeà taøi.Chöông 3: Trình töï tieán haønh moät coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc giaùo duïc + Veà kieán thöùc, sinh vieân caàn ñaït ñöôïc nhöõng lónh vöïc sau: − Bieát caùc giai ñoaïn cuûa moät coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc giaùo duïc − Bieát caùc coâng vieäc caàn laøm trong töøng giai ñoaïn + Veà kyõ naêng, sinh vieân coù theå: − Vaän duïng caùc quan ñieåm phöông phaùp luaän ñeå choïn, xaùc ñònh vaø giôùi haïn moät ñeà taøi nghieân cöùukhoa hoïc giaùo duïc. − Soaïn ñöôïc moät ñeà cöông nghieân cöùu cho ñeà taøi mình ñaõ giôùi haïn. + Veà thaùi ñoä, sinh vieân caàn coù thaùi ñoä tích cöïc laøm caùc baøi taäp thöïc haønh trong chöông ñeå böôùc ñaàu coùñöôïc moät soá kyõ naêng nghieân cöùu khoa hoïc.Chöông 4: Phöông phaùp vaø phöông tieän nghieân cöùu + Veà kieán thöùc, sinh vieân bieát nhöõng noäi dung caàn laøm khi xaây döïng, söû duïng nhöõng phöông tieän,phöông phaùp nghieân cöùu cuï theå. + Veà kyõ naêng, sinh vieân hình thaønh ñöôïc kyõ naêng soaïn baûng buùt vaánChöông 5: Phöông phaùp nghieân cöùu lòch söû giaùo duïc + Veà kieán thöùc, sinh vieân:2 − Phaân bieät ñöôïc ñeà taøi nghieân cöùu lòch söû giaùo duïc vôùi caùc loaïi ñeà taøi khaùc. − Phaân bieät ñöôïc taøi lieäu haïng nhaát (taøi lieäu goác) vôùi taøi lieäu haïng nhì. − Bieát caùch thu thaäp taøi lieäu vaø chöùng tích lòch söû. − Traû lôøi ñöôïc nhö theá naøo laø pheâ khaûo hình thöùc vaø pheâ khaûo noäi dung moät taøi lieäu lòch söû giaùo duïc. + Veà kyõ naêng, sinh vieân: − Choïn, xaùc ñònh vaø giôùi haïn ñöôïc moät ñeà taøi nghieân cöùu lòch söû giaùo duïc. − Xaây döïng ñöôïc giaû thuyeát nghieân cöùu phuø hôïp vôùi ñeà taøi nghieân cöùu lòch söû giaùo duïc cuûa mình.Chöông 6: Nghieân cöùu moâ taû + Veà kieán thöùc, sinh vieân: − Bieát ñöôïc ba loaïi nghieân cöùu moâ taû thoâng duïng: Khaûo saùt hieän traïng, nghieân cöùu töông quan vaønghieân cöùu phaùt trieån. − Bieát ñöôïc caùc loaïi khaûo saùt thoâng duïng trong khaûo saùt hieän traïng giaùo duïc: Khaûo saùt hoïc ñöôøng,phaân tích coâng taùc, phaân tích taøi lieäu, thaêm doø dö luaän, khaûo saùt ñòa phöông; vaø noäi dung coâng vieäc caànlaøm trong töøng loaïi khaûo saùt noùi treân. − Hieåu ñöôïc noäi dung cuûa ba loaïi nghieân cöùu töông quan thoâng duïng laø nghieân cöùu tröôøng hôïp ñaëcthuø, nghieân cöùu ñoái chieáu töông quan nhaân quaû vaø nghieân cöùu lieân heä. − Hieåu noäi dung cuûa caùc loaïi nghieân cöùu phaùt trieån goàm nghieân cöùu taêng tröôûng vaø nghieân cöùukhuynh höôùng phaùt trieån (nghieân cöùu döï baùo) + Veà kyõ naêng, sinh vieân vaän duïng moät soá nghieân cöùu moâ taû vaøo baøi taäp nghieân cöùu cuûa mình.Chöông 7: Nghieân cöùu thöïc nghieäm + Veà kieán thöùc, sinh vieân: − Keå teân ñöôïc caùc giai ñoaïn cuûa moät coâng trình nghieân cöùu thöïc nghieäm giaùo duïc. − Phaân tích ñöôïc nhöõng ñieåm caên baûn cuûa moät thöïc nghieäm giaùo duïc. + Veà kyõ naêng, sinh vieân: − Choïn, xaùc ñònh, giôùi haïn ñöôïc moät ñeà taøi nghieân cöùu thöïc nghieäm giaùo duïc. − Neâu vaø phaân tích ñöôïc giaû thuyeát thöïc nghieäm.Chöông 8: Caùch trình baøy moät coâng trình nghieân cöùu Chöông naøy coù muïc tieâu laø giuùp sinh vieân coù kieán thöùc vaø kyõ naêng trình baøy moät coâng trình nghieâncöùu, moät khoùa luaän toát nghieäp ñaïi hoïc. Phaàn phuï luïc giôùi thieäu thang ñieåm ñaùnh giaù khoùa luaän toát nghieäp ñaïi hoïc do Khoa Taâm lyù Giaùo duïcbieân soaïn naêm 2003 nhaèm giuùp caùc baïn sinh vieân bieát ñöôïc nhöõng tieâu chuaån ñaùnh giaù, töø ñoù coù nhöõngchuaån bò caàn thieát trong vieäc thöïc hieän khoùa luaän. Trong khuoân khoå soá trang bò haïn cheá cuûa taøi lieäu phuïc vuï vieäc giaûng daïy vaø hoïc taäp moät hoïc phaàn 4ñôn vò hoïc trình, soaïn giaû khoâng theå trình baøy taøi lieäu phuïc vuï vieäc töï hoïc khoâng coù söï höôùng daãn. Vì vaäy,khi theo hoïc hoïc phaàn naøy, sinh vieân coù theå ñoïc tröôùc taøi lieäu, traû lôøi caâu hoûi, laøm baøi taäp thöïc haønh ôûnhaø, nhöng cuõng caàn phaûi ñeán lôùp ñeå nghe giaûng vieân giaûng giaûi nhöõng choã khoù hieåu vaø söûa nhöõng baøitaäp thöïc haønh. Vôùi muïc tieâu hoïc ñeå bieát, ñeå hieåu vaø ñeå laøm, soaïn giaû nghó raèng neáu sinh vieân chòu khoù lónh hoäi kieánthöùc baèng con ñöôøng töï hoïc, nghe giaûng vaø hôïp taùc vôùi baïn; hình thaønh kyõ naêng theo caùch thöïc hieännhöõng baøi taäp thöïc haønh trong taäp taøi lieäu naøy thì khaû naêng thöïc hieän toát moät khoùa luaän toát nghieäp deã trôûthaønh hieän thöïc. Maëc duø ñaõ coá gaéng bieân soaïn, song taøi lieäu khoù traùnh khoûi nhöõng thieáu soùt. Vì vaäy, soaïn giaû raát mongnhaän ñöôïc söï goùp yù chaân thaønh cuûa quyù ñoàng nghieäp cuøng caùc baïn sinh vieân. 3 Soaïn giaû Ngoâ Ñình QuaChöông 1: PHÖÔNG PHAÙP LUAÄN NGHIEÂN CÖÙU KHOA HOÏCMUÏC TIEÂU HOÏC TAÄP Sau khi hoïc xong chöông naøy, sinh vieân coù theå ñaït ñöôïc:1. Veà kieán thöùc: − Giaûi thích ñöôïc khaùi nieäm phöông phaùp luaän nghieân cöùu khoa hoïc, phöông phaùp luaännghieân cöùu KHGD. − Phaân bieät ñöôïc heä thoáng ba baäc cuûa lyù luaän veà phöông phaùp. − Hieåu ñöôïc yù nghóa cuûa vieäc nghieân cöùu KHGD. − Hieåu ñöôïc cô sôû phöông phaùp luaän nghieân cöùu KHGD.2. Veà kyõ naêng: Vaän duïng caùc quan ñieåm phöông phaùp luaän trong suoát quaù trình nghieân cöùu moät coâng trình.NOÄI DUNGI. PHÖÔNG PHAÙP LUAÄN NGHIEÂN CÖÙU KHOA HOÏC Phöông phaùp luaän nghieân cöùu khoa hoïc laø moät lyù thuyeát bao goàm caùc boä phaän sau: 1. Heä thoáng caùc luaän ñieåm chung nhaát vôùi tö caùch laø nhöõng quan ñieåm, nhöõng caùch tieápcaän, chæ ñaïo quaù trình toå chöùc vaø nghieân cöùu khoa hoïc. 2. Heä thoáng lyù thuyeát veà phöông phaùp nhaän thöùc khoa hoïc Phöông phaùp nhaän thöùc laø quaù trình phaûn aùnh caùi khaùch quan vaøo yù thöùc chuû quan cuûacon ngöôøi. Phöông phaùp luaän nghieân cöùu khoa hoïc ñeà caäp tôùi: − Cô cheá saùng taïo khoa hoïc − Logic vaø kyõ thuaät nghieân cöùu − Kyõ naêng thöïc hieän hoaït ñoäng nghieân cöùu khoa hoïc 3. Lyù thuyeát veà quaù trình toå chöùc, quaûn lyù, thöïc hieän vaø ñaùnh giaù moät coâng trình khoa hoïcII. PHÖÔNG PHAÙP LUAÄN NGHIEÂN CÖÙU KHGD Phöông phaùp luaän nghieân cöùu KHGD laø lyù thuyeát veà phöông phaùp nghieân cöùu caùchieän töôïng giaùo duïc ñeå tìm ra caùc quy luaät giaùo duïc, töø ñoù vaän duïng vaøo vieäc giaûi quyeátcaùc vaán ñeà cuûa thöïc tieãn giaùo duïc. Phöông phaùp luaän nghieân cöùu KHGD coù hai chöùc naêng: 1. Chöùc naêng theá giôùi quan4 Vôùi chöùc naêng naøy, phöông phaùp luaän nghieân cöùu KHGD phaân tích caùc quan ñieåm vaøcaùch tieáp caän hieän töôïng giaùo duïc nhaèm höôùng daãn quaù trình saùng taïo cuûa caùc nhaø giaùoduïc. 2. Chöùc naêng nhaän thöùc caùc hieän töôïng giaùo duïc Vôùi chöùc naêng naøy, phöông phaùp luaän nghieân cöùu KHGD ñeà caäp tôùi caùc phöông phaùpnghieân cöùu hieän töôïng giaùo duïc bao goàm caû lyù thuyeát veà caáu truùc logic cuûa moät coângtrình khoa hoïc vaø caùc giai ñoaïn tieán haønh moät coâng trình khoa hoïc cuï theå. YÙ nghóa cuûa phöông phaùp luaän trong nghieân cöùu khoa hoïc Quan ñieåm cuûa V.I. Leâ-nin chæ cho ta yù nghóa cuûa phöông phaùp luaän trong nghieân cöùukhoa hoïc: “Ngöôøi naøo baét tay vaøo vieäc giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà rieâng tröôùc khi giaûi quyeátnhöõng vaán ñeà chung thì ngöôøi ñoù trong moãi böôùc ñi seõ khoâng traùnh khoûi nhöõng vaáp vaùpmoät caùch khoâng töï giaùc” <10>III. HEÄ THOÁNG BA BAÄC CUÛA LYÙ LUAÄN VEÀ PHÖÔNG PHAÙP Trong heä thoáng thöù baäc cuûa lyù luaän veà phöông phaùp, baäc thaáp nhaát coù teân goïi laøphöông phaùp hay phöông phaùp nghieân cöùu cuï theå. 1. Phöông phaùp Phöông phaùp nghieân cöùu laø toå hôïp caùc caùch thöùc maø nhaø khoa hoïc söû duïng ñeå taùcñoäng, khaùm phaù ñoái töôïng. Phöông phaùp nghieân cöùu ñöôïc nhìn nhaän ôû hai maët: Khaùch quan vaø chuû quan vìphöông phaùp nghieân cöùu khoa hoïc laø nhöõng quy luaät noäi taïi cuûa söï vaän ñoäng cuûa tö duyvôùi tö caùch laø söï phaûn aùnh chuû quan cuûa theá giôùi khaùch quan, laø nhöõng quy luaät khaùchquan ñöôïc chuyeån dòch vaøo yù thöùc con ngöôøi vaø ñöôïc söû duïng moät caùch coù yù thöùc vaø coùheä thoáng nhö moät phöông tieän ñeå giaûi thích vaø caûi taïo theá giôùi. YÙ thöùc cuûa chuû theå cuõng laø maët chuû quan cuûa phöông phaùp. Nhaø nghieân cöùu löïa choïnphöông phaùp naøy hay phöông phaùp kia, ñieàu ñoù phuï thuoäc vaøo trình ñoä kinh nghieäm vaøkhaû naêng thöïc haønh cuûa hoï. Maët khaùch quan coøn theå hieän ôû choã: Vieäc löïa choïn phöôngphaùp phuï thuoäc vaøo muïc ñích, nhieäm vuï nghieân cöùu, ñaëc ñieåm cuûa ñoái töôïng maø ta caànkhaùm phaù. Baäc cao hôn phöông phaùp laø phöông phaùp heä. 2. Phöông phaùp heä Phöông phaùp heä laø nhoùm caùc phöông phaùp ñöôïc söû duïng trong moät lónh vöïc khoa hoïchay ñeà taøi cuï theå. Caùc phöông phaùp naøy hoã trôï, boå sung vaø kieåm tra laãn nhau trong quaùtrình nghieân cöùu ñeå khaúng ñònh tính chaân thöïc cuûa caùc luaän ñieåm khoa hoïc. 3. Phöông phaùp luaän Theo nghóa heïp, phöông phaùp luaän laø lyù luaän toång quaùt, laø nhöõng quan ñieåm chung, laøcaùch tieáp caän khoa hoïc. Nhöõng quan ñieåm phöông phaùp luaän naøy laø kim chæ nam höôùng daãn nhaø khoa hoïc conñöôøng tìm toøi nghieân cöùu. Coù nhöõng quan ñieåm phöông phaùp luaän chung cho nhieàu ngaønhkhoa hoïc, cuõng coù nhöõng quan ñieåm rieâng, ñaëc thuø cuûa moät lónh vöïc khoa hoïc goïi laøphöông phaùp luaän chuyeân ngaønh. 5 Neáu trong khoa hoïc töï nhieân, vieäc nghieân cöùu coù theå ñi töø phöông phaùp cuï theå sau ñoùmôùi xuaát hieän nhu caàu veà phöông phaùp luaän, thì trong khoa hoïc xaõ hoäi bao giôø cuõng coùquan ñieåm daãn ñöôøng, cho neân vai troø cuûa phöông phaùp luaän laø voâ cuøng to lôùn.IV. YÙÙ NGHÓA CUÛA VIEÄC NGHIEÂN CÖÙU KHGD 1. ÔÛ caáp vó moâ ÔÛ caáp naøy, caùc nghieân cöùu KHGD nhaèm tìm ra: − Moái quan heä chi phoái giöõa xaõ hoäi vôùi giaùo duïc ñeå xaây döïng moät chieán löôïc giaùo duïcquoác gia − Moät moâ hình giaùo duïc − Moät heä thoáng giaùo duïc quoác daân − Moät chính saùch giaùo duïc vaø cô cheá quaûn lyù phuø hôïp − Muïc tieâu giaùo duïc hôïp lyù.2. ÔÛ caáp vi moâ ÔÛ caáp naøy, nghieân cöùu KHGD höôùng tôùi vieäc: – Xaùc ñònh laïi noäi dung giaùo duïc cho phuø hôïp vôùi muïc ñích – Tìm ra caùc phöông phaùp giaùo duïc tích cöïc, phaùt huy moïi tieàm naêng saün coù cuûa hoïcsinh. – Tìm hieåu caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån nhaân caùch cuûa hoïc sinh. Keát quaû nghieân cöùu KHGD seõ goùp phaàn naâng cao hieåu bieát cuûa caùc nhaø sö phaïm vaøkeát quaû ñoù seõ ñöôïc phoå bieán roäng raõi trong xaõ hoäi, seõ ñem laïi lôïi ích chung cho söï nghieäpgiaùo duïc cuûa chuùng ta.V. CÔ SÔÛ PHÖÔNG PHAÙP LUAÄN NGHIEÂN CÖÙU KHGD Cô sôû phöông phaùp luaän nghieân cöùu KHGD laø nhöõng luaän ñieåm chung coù tính chaátphöông höôùng, chæ ñaïo quaù trình nghieân cöùu KHGD. Nhöõng luaän ñieåm naøy coøn goïi laøphöông phaùp tieáp caän hay quan ñieåm tieáp caän ñoái töôïng. Quan ñieåm phöông phaùp luaän coùyù nghóa to lôùn ñoái vôùi quaù trình nghieân cöùu: söï thaønh coâng hay thaát baïi, chaát löôïng caohay thaáp cuûa coâng trình khoa hoïc phaàn lôùn phuï thuoäc vaøo caùch tieáp caän ñoái töôïng. Quanñieåm phöông phaùp luaän laø moät heä thoáng coù thöù baäc. Quan ñieåm chung nhaát cho moïi lónhvöïc khoa hoïc laø quan ñieåm duy vaät bieän chöùng vaø duy vaät lòch söû. Coù nhöõng quan ñieåmchung cho nhieàu ngaønh vaø cuõng coù nhöõng quan ñieåm nghieân cöùu rieâng cho moät ngaønh cuïtheå. Ñoái vôùi KHGD, ngöôøi nghieân cöùu caàn quaùn trieät nhöõng quan ñieåm döôùi ñaây trongquaù trình nghieân cöùu cuûa mình. 1. Quan ñieåm heä thoáng – caáu truùc trong nghieân cöùu KHGD Khi nghieân cöùu hieän töôïng giaùo duïc theo quan ñieåm heä thoáng – caáu truùc, ta caàn chuù yù: a. Nghieân cöùu hieän töôïng ñoù moät caùch toaøn dieän, treân nhieàu maët döïa vaøo vieäc phaântích ñoái töôïng thaønh caùc boä phaän. b. Xaùc ñònh moái quan heä höõu cô giöõa caùc yeáu toá cuûa heä thoáng ñeå tìm quy luaät phaùttrieån cuûa hieän töôïng giaùo duïc6 c. Nghieân cöùu hieän töôïng giaùo duïc trong moáùi töông taùc vôùi caùc hieän töôïng xaõ hoäikhaùc, vôùi toaøn boä neàn vaên hoùa xaõ hoäi. d. Trình baøy keát quaû nghieân cöùu roõ raøng, khuùc chieát, theo moät heä thoáng chaët cheõ coùtính logic cao. 2. Quan ñieåm lòch söû trong nghieân cöùu KHGD Quan ñieåm lòch söû trong nghieân cöùu KHGD chính laø vieäc thöïc hieän quaù trình nghieâncöùu ñoáùi töôïng baèng phöông phaùp lòch söû, töùc laø tìm hieåu, phaùt hieän söï naûy sinh, phaùt trieåncuûa giaùo duïc trong nhöõng khoaûng thôøi gian vaø khoâng gian cuï theå, vôùi nhöõng ñieàu kieän,hoaøn caûnh cuï theå ñeå phaùt hieän cho ñöôïc quy luaät taát yeáu cuûa quaù trình giaùo duïc. 3. Quan ñieåm thöïc tieãn trong nghieân cöùu KHGD Quan ñieåm naøy ñoøi hoûi nghieân cöùu KHGD phaûi baùm saùt thöïc tieãn, phuïc vuï cho söïnghieäp giaùo duïc cuûa ñaát nöôùc. Nhöõng yeâu caàu cuûa thöïc tieãn giaùo duïc nhaèm naâng cao chaát löôïng cuûa giaùo duïc vaø ñaøotaïo laø ñoäng löïc thuùc ñaåy quaù trình nghieân cöùu. Beân caïnh ñoù, thöïc tieãn giaùo duïc coøn laøtieâu chuaån ñeå ñaùnh giaù caùc keát quaû nghieân cöùu giaùo duïc. Caùc keát quaû nghieân cöùu seõ ñöôïcöùng duïng nhaèm caûi taïo thöïc tieãn giaùo duïc. Vì vaäy thöïc tieãn giaùo duïc laø nguoàn goác, ñoänglöïc, tieâu chuaån vaø muïc ñích cuûa toaøn boä quaù trình nghieân cöùu khoa hoïc. Ñeå vaän duïng quan ñieåm thöïc tieãn, khi nghieân cöùu KHGD caàn löu yù nhöõng ñieåm sauñaây: a. Phaùt hieän nhöõng maâu thuaãn, nhöõng khoù khaên, caûn trôû trong thöïc tieãn giaùo duïc vaølöïa choïn trong soá ñoù nhöõng vaán ñeà noåi coâïm, caáp thieát ñeå laøm ñeà taøi nghieân cöùu. Nhö vaäy,ñoái töôïng nghieân cöùu seõ laø moät trong nhöõng vaán ñeà cuûa thöïc teá khaùch quan coù nhu caàucaáp thieát phaûi nghieân cöùu vaø giaûi quyeát. Nhöõng vaán ñeà cuûa thöïc tieãn giaùo duïc hieän nay thöôøng laø: – Toå chöùc cô caáu cuûa heä thoáng giaùo duïc quoác daân – Caûi tieán, tìm toøi nhöõng phöông phaùp daïy hoïc môùi – Tìm ra caùc hình thöùc toå chöùc giaùo duïc phuø hôïp vôùi höùng thuù cuûa löùa tuoåi HS – Vaán ñeà toå chöùc, quaûn lyù giaùo duïc b. Laøm cho lyù luaän vaø thöïc tieãn gaén boù vôùi nhau …………………………………………………………………………………………… ……………………….. Caâu hoûi:1. Phöông phaùp luaän nghieân cöùu khoa hoïc laø gì? Noäi dung cuûa phöông phaùp luaän nghieân cöùu khoa hoïc giaùo duïc goàm nhöõng gì?2. Trình baøy heä thoáng ba baäc cuûa phöông phaùp nghieân cöùu khoa hoïc.3. Trình baøy noäi dung caùc quan ñieåm phöông phaùp luaän cô baûn trong nghieân cöùu KHGD.4. Haõy chæ ra caùch thöùc ñeå vaän duïng caùc quan ñieåm phöông phaùp luaän vaøo vieäc thöïc hieän moät ñeà taøi cuï theå. 7Chöông 2: KHAÙI NIEÄM VAØ PHAÂN LOAÏI TRONG NGHIEÂN CÖÙU KHOA HOÏCMUÏC TIEÂU HOÏC TAÄP Sau khi hoïc xong chöông naøy, SV coù theå ñaït ñöôïc:1. Veà kieán thöùc: − Giaûi thích ñöôïc khaùi nieäm nghieân cöùu khoa hoïc − Moâ taû caùch phaân loaïi trong nghieân cöùu khoa hoïc − Keå teân caùc phöông phaùp nghieân cöùu2. Veà kyõ naêng: − Xaùc ñònh ñöôïc loaïi nghieân cöùu khi bieát teân ñeà taøi3. Veà thaùi ñoä: − Tích cöïc tieáp thu kieán thöùc, reøn luyeän kyõ naêng ñeå coù theå thöïc hieän moät coâng trình nghieâncöùu caù nhaân.NOÄI DUNGI. KHAÙI NIEÄM NGHIEÂN CÖÙU KHOA HOÏC Theá naøo laø nghieân cöùu khoa hoïc? Cho ñeán nay, caùc taùc giaû ñeàu chöa coù caâu traû lôøithoáng nhaát cho caâu hoûi naøy. Bôûi vì nghieân cöùu coù theå laø hoaït ñoäng nhaän thöùc hay tö duycuûa con ngöôøi trong sinh hoaït haøng ngaøy, trong lao ñoäng saûn xuaát, hoaït ñoäng xaõ hoäi,nhöng noù cuõng coù theå laø coâng vieäc cuûa caùc nhaø khoa hoïc trong phoøng thí nghieäm vôùi caùctrang thieát bò tinh vi. Trong cuoäc soáng ñôøi thöôøng, trong hoïc taäp, baïn coù bao giôø coù nhöõng thaéc maéc, nhöõngbaên khoaên chöa giaûi ñaùp ñöôïc khoâng? Neáu coù, baïn haõy vieát ra döôùi daïng caâu hoûi: ……………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………….. Nhöõng caâu hoûi maø baïn vöøa neâu coù theå thuoäc nhöõng daïng sau: Ai? ÔÛ ñaâu? Khi naøo?Taïi sao? Laøm caùch naøo? Nhö theá naøo?… Chaúng haïn nhö nhöõng caâu hoûi: Taïi sao hoïc sinhngaøy nay ñi hoïc theâm nhieàu hôn tröôùc ñaây? Nhöõng taùc haïi cuûa aùp löïc hoïc taäp quaù caêngthaúng laø gì? Laøm caùch naøo ñeå khaéc phuïc tình traïng daïy theâm, hoïc theâm traøn lan? Tieáp theo, baïn haõy neâu caùch thöùc maø baïn döï ñònh seõ duøng ñeå tìm caâu traû lôøi chonhöõng caâu hoûi aáy. (Löu yù: neâu caùch thöùc duøng ñeå tìm caâu traû lôøi chöù khoâng caàn traû lôøi;moãi caùch ñöôïc dieãn taû ngaén goïn baèng moät doøng vôùi gaïch ñaàu doøng) ……………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………….. Nhöõng caùch thöùc maø baïn söû duïng coù theå laø: − Söû duïng voán kieán thöùc hieän coù cuûa mình − Hoûi ngöôøi khaùc − Ñoïc saùch8 − Tri giaùc söï vaät hieän töôïng − Neâu giaû thuyeát vaø kieåm chöùng giaû thuyeát Vôùi vaán ñeà daïy theâm, hoïc theâm neâu treân, trong cuoäc soáng ñôøi thöôøng, ngöôøi ta coù theåsöû duïng voán hieåu bieát hieän coù cuûa mình ñeå töï traû lôøi nhöõng thaéc maéc ñaõ ñaët ra. Vôùi caâuhoûi” Taïi sao hoïc sinh ngaøy nay ñi hoïc theâm nhieàu hôn tröôùc ñaây?”, baèng voán hieåu bieát caùnhaân, ngöôøi ta coù theå töï giaûi ñaùp: Vì hoïc sinh muoán thi ñoã vaøo caùc tröôøng chuyeân, lôùpchoïn, muoán coù moät choã hoïc trong nhaø tröôøng ñaïi hoïc, cao ñaúng. Vôùi caâu hoûi “Nhöõng taùchaïi cuûa aùp löïc hoïc taäp quaù caêng thaúng laø gì?”, caâu traû lôøi coù theå laø: Söùc khoeû giaûm suùt,nhaân caùch phieán dieän, giaûm khaû naêng töï löïc trong hoïc taäp… Vaø “Laøm theá naøo ñeå khaécphuïc tình traïng daïy theâm, hoïc theâm traøn lan?”, thì caâu traû lôøi coù theå laø: Caûi toå heä thoánggiaùo duïc, chöông trình hoïc, cheá ñoä tieàn löông… Trong cuoäc soáng ñôøi thöôøng, ngöôøi ta coù theå thoâi khoâng suy nghó nöõa sau khi ñaõ tìmñöôïc caâu traû lôøi. Nhöng trong khoa hoïc, sau khi xuaát hieän nhöõng thaéc maéc, ngöôøi nghieâncöùu phaûi chính xaùc hoùa ñeà taøi, xaây döïng ñeà cöông, soaïn thaûo coâng cuï vaø trieån khainghieân cöùu. Coù nghóa laø hoï phaûi tieán haønh moät hoaït ñoäng coù heä thoáng nhaèm tìm kieám caâutraû lôøi cho ñeà taøi nghieân cöùu. Caâu traû lôøi cuûa nhaø khoa hoïc khaùc vôùi caâu traû lôøi trong cuoäcsoáng ñôøi thöôøng ôû choã caâu traû lôøi aáy phaûi ñöôïc kieåm chöùng thì coâng trình khoa hoïc môùicoù giaù trò. Nhöõng caâu traû lôøi cho vaán ñeà daïy theâm, hoïc theâm treân ñaây trong cuoäc soáng ñôøithöôøng seõ trôû thaønh giaû thuyeát nghieân cöùu ñoái vôùi ngöôøi nghieân cöùu vaø chuùng seõ phaûiñöôïc kieåm chöùng baèng hieän thöïc khaùch quan. Ñeán ñaây baïn coù theå töï mình traû lôøi caâu hoûi “Nghieân cöùu khoa hoïc laø gì?” vaøo nhöõngdoøng chöøa troáng döôùi ñaây, tröôùc khi xem ñònh nghóa nghieân cöùu khoa hoïc…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. Nghieân cöùu khoa hoïc laø moät hoaït ñoäng coù heä thoáng nhaèm ñaït ñeán söï hieåu bieát ñöôïckieåm chöùng.
Xem thêm: Hãy Giải Thích Thế Nào Là Khoa Học Đã Trở Thành Một Lực Lượng Sản Xuất Trực Tiếp
<9> Caàn löu yù raèng, söï hieåu bieát ñöôïc kieåm chöùng aáy chính laø chaân lyù, laø quy luaät. Choneân, coù taùc giaû cho raèng: ”Nghieân cöùu khoa hoïc laø phaùt hieän nhöõng hieän töôïng, söï vieäcmôùi coù tính chaân lyù trong hieän thöïc hoaëc khaùm phaù nhöõng quy luaät, nguyeân lyù môùi tronghieän thöïc ñoù”.
Xem thêm: 9 Điểm/Môn Vẫn Trượt Ngành Khoa Học Máy Tính Đại Học Bách Khoa Tp Hcm
<7> Quy luaät, nguyeân lyù môùi hay tri thöùc môùi laø moät yeáu toá khoâng theå thieáutrong moät coâng trình khoa hoïc. Vì vaäy, taùc giaû Döông Thieäu Toáng ñònh nghóa: “Nghieâncöùu khoa hoïc laø moät phöông thöùc hoaït ñoäng trí tueä nhaèm khaùm phaù, phaùt trieån vaø kieåmchöùng nhöõng kieán thöùc môùi meû”<8> Moät coâng trình nghieân cöùu duø hoaøn haûo ñeán ñaâu cuõngchæ ñaït ñeán chaân lyù töông ñoái maø thoâi. Bôûi vì ngöôøi nghieân cöùu bao giôø cuõng bò giôùi haïnbôûi hoaøn caûnh lòch söû, kinh nghieäm, hieåu bieát kyõ thuaät. Trong thöïc tieãn, con ngöôøi luoânphaùt trieån chaân lyù töông ñoái cho phuø hôïp vôùi hoaøn caûnh hieän taïi vaø tích luõy nhöõng chaân lyùtöông ñoái ñeå ñi daàn ñeán chaân lyù tuyeät ñoái. Toùm laïi, ta coù theå ñònh nghóa: Nghieân cöùu khoa hoïc laø moät hoaït ñoäng coù heä thoángnhaèm khaùm phaù, phaùt trieån vaø kieåm chöùng nhöõng kieán thöùc môùi meû. Ñoái vôùi ngöôøi nghieân cöùu, khi keâ khai ñaêng kyù ñeà taøi, hoï phaûi xaùc ñònh loaïi hìnhnghieân cöùu cuûa ñeà taøi. Vì vaäy, baïn caàn phaûi bieát coù nhöõng loaïi hình nghieân cöùu khoa hoïcnaøo. 9II. CAÙC LOAÏI HÌNH NGHIEÂN CÖÙU KHOA HOÏC Hieän nay, caùc taùc giaû ñeàu chöa thoáng nhaát veà caùch phaân loaïi caùc loaïi hình nghieân cöùukhoa hoïc, nhaát laø trong lónh vöïc KHGD. Vì vaäy, taøi lieäu naøy giôùi thieäu vôùi caùc baïn haicaùch phaân loaïi cuûa taùc giaû Vuõ Cao Ñaøm vaø taùc giaû Döông Thieäu Toáng. Theo taùc giaû Vuõ Cao Ñaøm, trong caùc lónh vöïc khoa hoïc (töï nhieân, xaõ hoäi, kyõ thuaät vaøcoâng ngheä) hieän ñang toàn taïi ba loaïi hình nghieân cöùu khoa hoïc. Ñoù laø: nghieân cöùu cô baûn,nghieân cöùu öùng duïng vaø nghieân cöùu trieån khai. Moãi loaïi hình ñeàu cho ta moät loaïi saûnphaåm ñaëc tröng.1. Nghieân cöùu cô baûn Nghieân cöùu cô baûn (fundamental research) laø nhöõng nghieân cöùu nhaèm phaùt hieän baûnchaát vaø quy luaät cuûa caùc söï vaät hoaëc hieän töôïng trong töï nhieân, xaõ hoäi, con ngöôøi. Nghieân cöùu cô baûn coù theå ñöôïc thöïc hieän baèng phöông phaùp nghieân cöùu lyù thuyeát haycoøn ñöôïc goïi laø nghieân cöùu tham khaûo. Trong ñoù, ngöôøi nghieân cöùu döïa treân nhöõng tieânñeà hoaëc heä tieân ñeà, xaây döïng nhöõng khaùi nieäm, thöïc hieän caùc phaùn ñoaùn, suy luaän maøhình thaønh nhöõng lyù thuyeát veà moät söï vaät hoaëc hieän töôïng. Nghieân cöùu cô baûn cuõng coù theå ñöôïc thöïc hieän baèng caùc phöông phaùp nhö thí nghieäm,quan saùt, ño ñaïc nhöõng bieåu hieän, aûnh höôûng vaø taùc ñoäng cuûa moät quy luaät chöa bieát naøoñoù. Sau ñoù ngöôøi nghieân cöùu tính toaùn, phaân tích, xaây döïng giaû thuyeát vöøa mang tính ñònhtính vöøa mang tính ñònh löôïng veà quy luaät roài tieán haønh thí nghieäm nhieàu laàn trong nhöõngñieàu kieän vaø tham soá khaùc nhau cho ñeán khi tính ñuùng ñaén cuûa giaû thuyeát ñöôïc khaúngñònh hoaëc phuû ñònh. Keát quaû cuûa nghieân cöùu cô baûn luoân laø nhöõng phaân tích lyù luaän, nhöõng keát luaän veàquy luaät, nhöõng ñònh luaät, ñònh lyù, v.v… Cuoái cuøng, treân cô sôû nhöõng nghieân cöùu naøy,ngöôøi nghieân cöùu ñöa ra nhöõng phaùt hieän, phaùt kieán, phaùt minh, xaây döïng neân nhöõng côsôû lyù thuyeát coù moät giaù trò toång quaùt cho nhieàu lónh vöïc hoaït ñoäng. Nghieân cöùu cô baûn ñöôïc phaân thaønh hai loaïi: nghieân cöùu cô baûn thuaàn tuùy hoaëc nghieâncöùu cô baûn töï do vaø nghieân cöùu cô baûn ñònh höôùng. Saûn phaåm cuûa nghieân cöùu cô baûn coù theå laø caùc phaùt kieán, coâng thöùc, phaùt minh vaøthöôøng daãn ñeán moät heä thoáng lyù thuyeát coù aûnh höôûng ñeán moät hoaëc nhieàu lónh vöïc khoahoïc khaùc nhau, chaúng haïn Newton phaùt minh ñònh luaät haáp daãn vuõ truï, Marie vaø PierreCurie phaùt hieän nguyeân toá phoùng xaï radium.Phaùt minh: Phaùt minh laø söï phaùt hieän ra nhöõng quy luaät, nhöõng tính chaát hoaëc nhöõng hieän töôïngcuûa theá giôùi vaät chaát toàn taïi moät caùch khaùch quan maø tröôùc ñoù chöa ai bieát, nhôø ñoù laømthay ñoåi cô baûn nhaän thöùc con ngöôøi. Ví duï: Ñònh luaät veà söùc naâng cuûa nöôùc do Archimeøde khaùm phaù. Ñoái töôïng cuûa phaùt minh laø nhöõng hieän töôïng, quy luaät, tính chaát cuûa theá giôùi vaät chaátñang toàn taïi moät caùch khaùch quan, nhöng theo quy öôùc, thì nhöõng tröôøng hôïp sau khoângñöôïc xem laø phaùt minh, maø chæ xem laø caùc phaùt hieän, hoaëc phaùt kieán: − Phaùt hieän veà ñòa lyù töï nhieân, ñòa chaát, taøi nguyeân vaø ñieàu kieän thieân nhieân. − Phaùt hieän khaûo coå hoïc.10 − Phaùt hieän trong khoa hoïc xaõ hoäiNghieân cöùu cô baûn thuaàn tuùy Nghieân cöùu cô baûn thuaàn tuùy coøn ñöôïc goïi laø nghieân cöùu cô baûn töï do hoaëc nghieâncöùu cô baûn khoâng ñònh höôùng. Ñaây laø nhöõng nghieân cöùu chæ môùi nhaèm muïc ñích duy nhaátlaø tìm ra baûn chaát vaø quy luaät cuûa caùc hieän töôïng töï nhieân vaø xaõ hoäi ñeå naâng cao nhaänthöùc, chöa coù söï vaän duïng vaøo moät hoaït ñoäng cuï theå cuûa con ngöôøi. Nghieân cöùu cô baûn thuaàn tuùy (töï do, khoâng ñònh höôùng) noùi chung mang tính chaát caùnhaân hoaëc ít ra cuõng do moät nhaø nghieân cöùu coù uy tín giöõ vai troø chuû yeáu. Trong tröôønghôïp naøy nhaø nghieân cöùu laø ngöôøi coù theå quyeát ñònh vieäc choïn löïa ñoái töôïng nghieân cöùuvaø toå chöùc coâng vieäc nghieân cöùu moät caùch ñoäc laäp, coù theå khoâng phuï thuoäc moät caápquyeát ñònh naøo.Nghieân cöùu cô baûn ñònh höôùng Ñaây laø nhöõng nghieân cöùu cô baûn ñaõ döï kieán tröôùc muïc ñích öùng duïng. Loaïi nghieâncöùu naøy coøn ñöôïc goïi laø nghieân cöùu thaêm doø nhaèm xaùc ñònh phöông höôùng nghieân cöùu. Coù theå laáy ví duï tröôøng hôïp Pasteur nghieân cöùu tìm ra vaéc- xin chuûng ngöøa laøm tröôønghôïp ñieån hình cho loaïi nghieân cöùu naøy. Sau khi Pasteur khaúng ñònh moät soá loaïi vi khuaånlaø maàm gaây beänh cho ngöôøi vaø suùc vaät, vaø nhôø quan saùt, oâng phaùt hieän thaáy nhöõng convaät bò nhieãm khuaån yeáu laïi coù khaû naêng ñeà khaùng vôùi beänh cao hôn nhöõng con vaät khoângbò nhieãm khuaån. Pasteur ñaõ laøm moät loaït thí nghieäm ñeå kieåm chöùng giaû thuyeát cuûa oângveà moät quy luaät gaây beänh do vi khuaån. Ñaây laø moâät nghieân cöùu cô baûn ñònh höôùng.Nghieân cöùu naøy ñaõ xaùc ñònh roõ muïc ñích aùp duïng laø tìm cô cheá gaây beänh. OÂng ñaõ neâu giaûthuyeát raèng: “Neáu cô theå bò nhieãm vi khuaån yeáu, thì ñoäng vaät coù khaû naêng ñeà khaùng vôùiloaïi beänh do chính vi khuaån ñoù gaây ra”. Hoaït ñoäng thaêm doø ñòa chaát moû cuõng coù theå xem laø nghieân cöùu cô baûn ñònh höôùng,bôûi vì noù nhaèm khaùm phaù quy luaät (ñònh tính vaø ñònh löôïng) phaân boá khoaùng saûn trongloøng ñaát. Hoaït ñoäng nghieân cöùu naøy höôùng vaøo muïc ñích phuïc vuï nhu caàu khai thaùckhoaùng saûn. UNESCO chia nghieân cöùu cô baûn ñònh höôùng thaønh nghieân cöùu neàn taûng (backgroundresearch) vaø nghieân cöùu chuyeân ñeà (thematic research).Nghieân cöùu neàn taûng Nghieân cöùu neàn taûng laø nhöõng nghieân cöùu döïa treân caùc quan saùt, ño ñaïc ñeå thu thaäpsoá lieäu vaø döõ kieän nhaèm muïc ñích tìm hieåu vaø khaùm phaù quy luaät cuûa töï nhieân, xaõ hoäi. Thuoäc loaïi hình nghieân cöùu neàn taûng coù theå lieät keâ moät soá daïng nhö: nghieân cöùu dòchteã hoïc trong y hoïc nhaèm moâ taû söï phaân boá söùc khoûe trong moät coäng ñoàng daân cö; ñieàu tracô baûn taøi nguyeân vaø caùc ñieàu kieän thieân nhieân nhieân nhö ñieàu tra ñòa chaát, nghieân cöùuñaïi döông, khí quyeån, khí töôïng; toång hôïp caùc hoùa chaát, nghieân cöùu baûn chaát vaät lyù, hoaùhoïc, sinh hoïc cuûa vaät chaát, ñieàu tra cô baûn veà thöïc traïng chaát löôïng giaùo duïc cuûa moätnöôùc,… 11Nghieân cöùu chuyeân ñeà Nghieân cöùu chuyeân ñeà laø nghieân cöùu coù heä thoáng moät hieän töôïng ñaëc bieät cuûa töïnhieân, xaõ hoäi (ví duï: böùc xaï vuõ truï, gien di truyeàn, ñaøo taïo giaùo vieân, phöông phaùp daïyhoïc, phöông phaùp giaùo duïc, …) Nhöõng loaïi nghieân cöùu cô baûn ñònh höôùng thuoäc daïng naøy khoâng chæ daãn ñeán nhöõngcô sôû lyù thuyeát quan troïng, maø coøn coù theå daãn ñeán nhöõng öùng duïng coù yù nghóa lôùn laotrong hoaït ñoäng kinh teá vaø caùc lónh vöïc khaùc nhau cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. 2. Nghieân cöùu öùng duïng Nghieân cöùu öùng duïng (applied research) laø söï vaän duïng caùc quy luaät töø trong nghieâncöùu cô baûn (thöôøng laø nghieân cöùu cô baûn ñònh höôùng) ñeå ñöa ra caùc giaûi phaùp, coù theå baogoàm coâng ngheä, saûn phaåm, vaät lieäu, thieát bò. Saûn phaåm cuûa nghieân cöùu öùng duïng coù theå laø moät giaûi phaùp môùi veà toå chöùc, quaûn lyù,xaõ hoäi hoaëc coâng ngheä, vaät lieäu, saûn phaåm, v.v… Giaûi phaùp höõu ích, saùng cheá cuõng laø saûnphaåm thuoäc loaïi hình naøy. Saùng cheá laø moät daïng saûn phaåm ñaëc bieät trong nghieân cöùu öùng duïng. Saùng cheá laø moätgiaûi phaùp kyõ thuaät mang tính môùi (veà nguyeân lyù kyõ thuaät), tính saùng taïo vaø aùp duïng ñöôïc(veà maët kyõ thuaät thöïc hieän) Vì saùng cheá coù khaû naêng aùp duïng neân noù coù yù nghóa thöông maïi vaø ñöôïc baûo hoä phaùplyù trong moät phaïm truø goïi laø baûo hoä quyeàn sôû höõu coâng nghieäp. 3. Nghieân cöùu trieån khai Nghieân cöùu trieån khai laø söï vaän duïng caùc caùc giaûi phaùp thu ñöôïc töø nghieân cöùu öùngduïng treân moät quy moâ roäng lôùn.<2> Trong lónh vöïc KHGD, taùc giaû Döông Thieäu Toáng chia ra boán loaïi nghieân cöùu: Nghieâncöùu lòch söû, nghieân cöùu moâ taû, nghieân cöùu thöïc nghieäm vaø nghieân cöùu öùng duïng. <8>III. CAÙC PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU (phöông phaùp thu thaäp vaø xöû lyù thoâng tin) Phaàn naøy chæ giôùi thieäu sô löôïc caùc phöông phaùp nghieân cöùu theo moät heä thoáng phaânloaïi ñaõ ñöôïc nhieàu taùc giaû moâ taû. Theo ñoù, caùc phöông phaùp nghieân cöùu KHGD ñöôïc chiathaønh ba nhoùm: Nhoùm caùc phöông phaùp nghieân cöùu lyù thuyeát, nhoùm caùc phöông phaùpnghieân cöùu thöïc tieãn vaø nhoùm caùc phöông phaùp toaùn hoïc. Nhöõng noäi dung naøy seõ ñöôïctrình baøy kyõ ôû nhöõng chöông sau. 1. Caùc phöông phaùp nghieân cöùu lyù thuyeát 1.1.Phaân tích vaø toång hôïp lyù thuyeát Phaân tích lyù thuyeát laø taùch taøi lieäu lyù thuyeát thaønh caùc ñôn vò kieán thöùc, cho pheùp ta coùtheå tìm nhöõng daáu hieäu ñaëc thuø, caáu truùc beân trong cuûa lyù thuyeát. Töø ñoù ta coù theå naémvöõng baûn chaát cuûa töøng ñôn vò kieán thöùc vaø cuûa toaøn boä lyù thuyeát. Treân cô sôû phaân tích, tachæ chuù yù ñeán nhöõng neùt lôùn, nhöõng ñieåm khaùi quaùt cuûa moät hay nhieàu lyù thuyeát ñeå coùtheå phaùt bieåu nhöõng ñieàu coâ ñoïng, ñaïi dieän cho moät hay nhieàu lyù thuyeát. Phöông phaùpnaøy ñöôïc ngöôøi nghieân cöùu söû duïng khi tham khaûo taøi lieäu nhaèm phaùc thaûo lòch söû vaán ñeànghieân cöùu cuõng nhö cô sôû lyù luaän cho coâng trình nghieân cöùu cuûa mình.12 1.2.Phaân loaïi, heä thoáng hoùa lyù thuyeát Treân cô sôû phaân tích lyù thuyeát ñeå tieán tôùi toång hôïp chuùng, ngöôøi ta phaûi thöïc hieän quaùtrình phaân loaïi kieán thöùc. Phaân loaïi, heä thoáng hoùa lyù thuyeát laø saép xeáp taøi lieäu khoa hoïctheo nhöõng vaán ñeà coù cuøng moät daáu hieäu baûn chaát, cuøng moät höôùng phaùt trieån. Phaân loaïilaøm cho noäi dung lyù luaän töø phöùc taïp trong keát caáu trôû thaønh deã nhaän bieát, deã söû duïngtheo nhöõng muïc ñích cuûa ñeà taøi. Phaân loaïi coøn giuùp ta nhìn thaáy caùc quy luaät tieán trieåncuûa khaùch theå, phaùt trieån cuûa kieán thöùc. Töø quy luaät ñöôïc phaùt hieän, ta coù theå döï ñoaùnnhöõng xu höôùng tieáp theo. 1.3. Moâ hình hoùa Moâ hình hoaù laø phöông phaùp nghieân cöùu caùc hieän töôïng vaø quaù trình giaùo duïc döïa vaøomoâ hình cuûa chuùng, laø söï nghieân cöùu giaùn tieáp ñoái töôïng giaùo duïc. Trong quaù trình nghieân cöùu, caùc hieän töôïng vaø quaù trình giaùo duïc ñöôïc taùi hieän thoângqua heä thoáng moâ hình thay theá nguyeân baûn trong quaù trình nhaän thöùc. Moâ hình ñoái töôïnglaø heä thoáng caùc yeáu toá vaät chaát vaø yù nieäm (tö duy). Heä thoáng moâ hình gioáng ñoái töôïngnghieân cöùu vaø taùi hieän nhöõng moái lieân heä cô caáu – chöùc naêng, nhaân – quaû cuûa caùc yeáu toáñoù. Ñaëc tính quan troïng laø moâ hình luoân töông öùng vôùi nguyeân baûn. Moâ hình thay theá ñoáitöôïng vaø baûn thaân noù cuõng trôû thaønh ñoái töôïng nghieân cöùu, noù phuïc vuï cho vieäc nhaänthöùc ñoái töôïng. Moâ hình luoân taùi hieän ñoái töôïng giaùo duïc döôùi daïng ñôn giaûn hoaù, tri thöùc thu ñöôïcnhôø coù moâ hình coù theå chuyeån sang nguyeân baûn. Moâ hình trong nghieân cöùu lyù thuyeát coù nhieäm vuï caáu truùc caùi môùi chöa coù trong hieänthöïc töùc laø moâ hình caùi chöa bieát ñeå nghieân cöùu chuùng, taïo neân moâ hình giaû thuyeát. Víduï, ngöôøi nghieân cöùu neâu giaû thuyeát: Heä thoáng giaùo duïc quoác daân Vieät Nam hieän nay coùnhöôïc ñieåm vaø trôû thaønh moät trong caùc nguyeân nhaân cuûa tình traïng daïy theâm, hoïc theâmtraøn lan. Töø ñoù ngöôøi nghieân cöùu xaây döïng moät moâ hình heä thoáng giaùo duïc môùi khaû dómang laïi heä quaû laø giaûm bôùt tình traïng daïy theâm, hoïc theâm. 2. Caùc phöông phaùp nghieân cöùu thöïc tieãn 2.1.Quan saùt sö phaïm Quan saùt sö phaïm laø phöông phaùp thu thaäp thoâng tin veà quaù trình giaùo duïc, treân cô sôûtri giaùc tröïc tieáp caùc hoaït ñoäng sö phaïm, cho ta nhöõng taøi lieäu soáng veà thöïc tieãn giaùo duïcñeå coù theå khaùi quaùt ruùt ra nhöõng quy luaät nhaèm chæ ñaïo quaù trình toå chöùc giaùo duïc theá heätreû toát hôn. 2.2. Ñieàu tra giaùo duïc Ñieàu tra giaùo duïc nhaèm khaûo saùt moät soá löôïng lôùn caùc ñoái töôïng nghieân cöùu ôû moäthay nhieàu khu vöïc, vaøo moät hay nhieàu thôøi ñieåm. Ñieàu tra giaùo duïc nhaèm thu thaäp roängraõi caùc soá lieäu, hieän traïng ñeå töø ñoù phaùt hieän caùc vaán ñeà caàn giaûi quyeát, xaùc ñònh nguyeânnhaân, chuaån bò cho caùc böôùc nghieân cöùu tieáp. Coù hai loaïi ñieàu tra trong nghieân cöùu giaùo duïc: 13 − Ñieàu tra cô baûn trong giaùo duïc nhö ñieàu tra trình ñoä hoïc vaán cuûa daân cö trong moätñòa phöông. − Tröng caàu yù kieán laø phöông phaùp tìm hieåu taâm traïng, nguyeän voïng cuûa giaùo vieân,hoïc sinh, phuï huynh hoïc sinh vaø caùc löïc löôïng xaõ hoäi khaùc. 2.3. Phöông phaùp nghieân cöùu vaø toång keát kinh nghieäm giaùo duïc Toång keát kinh nghieäm giaùo duïc baét ñaàu töø vieäc phaùt hieän ra moät söï kieän noåi baät naøoñoù cuûa thöïc tieãn giaùo duïc maø caùc giaûi phaùp cuûa noù ñem laïi keát quaû coù giaù trò thöïc tieãnhay lyù luaän vaø ngöôïc laïi giaûi phaùp cuûa noù ñem laïi nhöõng haäu quaû xaáu. Nhö vaäy, toång keátkinh nghieäm giaùo duïc laø tìm ra ñöôïc caùc ñieån hình tích cöïc hoaëc tieâu cöïc ñeå phoå bieán, aùpduïng vaø cuõng ñeå ngaên ngöøa khaû naêng laëp laïi ôû nhöõng khu vöïc khaùc. < 10> 2.4. Thöïc nghieäm sö phaïm Thöïc nghieäm sö phaïm laø phöông phaùp nghieân cöùu nhaèm chöùng minh giaû thuyeát thöïcnghieäm baèng nhöõng taùc ñoäng sö phaïm goàm moät soá taùc nhaân ñieàu khieån vaø ñaõ ñöôïc kieåmtra. Phöông phaùp naøy seõ ñöôïc trình baøy kyõ ôû chöông 7. 2.5. Phöông phaùp laáy yù kieán chuyeân gia Ñoù laø phöông phaùp thu thaäp thoâng tin khoa hoïc, nhaän ñònh, ñaùnh giaù moät saûn phaåmkhoa hoïc baèng caùch söû duïng trí tueä cuûa moät ñoäi nguõ chuyeân gia coù trình ñoä cao veà moätlónh vöïc nhaát ñònh. Theo ñoù, yù kieán cuûa töøng ngöôøi seõ boå sung laãn nhau, kieåm tra laãn nhaucho ta moät yù kieán ña soá, khaùch quan veà moät vaán ñeà khoa hoïc. < 10> 3. Phöông phaùp thoáng keâ toaùn hoïc Ñaây laø phöông phaùp söû duïng caùc pheùp toaùn thoáng keâ ñeå xöû lyù soá lieäu thu thaäp ñöôïc töøcaùc cuoäc ñieàu tra hoaëc thöïc nghieäm giaùo duïc. Trong chöông trình ñaøo taïo baäc ñaïi hoïc,Thoáng keâ toaùn hoïc laø moät hoïc phaàn rieâng neân ôû taøi lieäu naøy, chuùng toâi khoâng trình baøychi tieát. Caâu hoûi:1. Nghieân cöùu khoa hoïc laø gì?2. Theo taùc giaû Vuõ Cao Ñaøm, coù nhöõng loaïi nghieân cöùu naøo? Nhöõng ñeà taøi döôùi ñaây thuoäc loaïi nghieâncöùu naøo theo caùch phaân loaïi treân? Taïi sao? -“Thöïc traïng vaø giaûi phaùp quaûn lyù giaùo duïc ñaïo ñöùc cho hoïc sinh trung hoïc phoå thoâng huyeän LongThaønh, tænh Ñoàng Nai hieän nay” -“Thöïc traïng söû duïng phöông phaùp giaùo duïc taïi trung taâm Giaùo duïc vaø Daïy ngheà thieáu nieân 2 vaø 3thaønh phoá Hoà Chí Minh” 3. Trình baøy sô löôïc noâïi dung caùc phöông phaùp nghieân cöùu trong khoa hoïc giaùo duïc.14Chöông 3: TRÌNH TÖÏ TIEÁN HAØNH MOÄT COÂNG TRÌNH NGHIEÂN CÖÙU KHOA HOÏC GIAÙO DUÏCMUÏC TIEÂU HOÏC TAÄP Sau khi hoïc xong chöông naøy, sinh vieân coù theå ñaït ñöôïc:1. Veà kieán thöùc: − Bieát caùc giai ñoaïn cuûa moät coâng trình nghieân cöùu KHGD. − Bieát caùc coâng vieäc caàn laøm trong töøng giai ñoaïn.2. Veà kyõ naêng: − Vaän duïng caùc quan ñieåm phöông phaùp luaän ñeå choïn, xaùc ñònh vaø giôùi haïn moät ñeà taøinghieân cöùu KHGD. − Soaïn ñöôïc moät ñeà cöông nghieân cöùu cho ñeà taøi maø mình ñaõ giôùi haïn.3. Veà thaùi ñoä Tích cöïc thöïc haønh ñeå böôùc ñaàu coù ñöôïc moät soá kyõ naêng nghieân cöùu khoa hoïc.NOÄI DUNG Thoâng thöôøng khi tieán haønh moät coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc, ngöôøi ta thöôøng phaûiqua caùc giai ñoaïn nhö chuaån bò, thöïc hieän, hoaøn thaønh, nghieäm thu, phoå bieán vaø aùp duïngkeát quaû nghieân cöùu.I. GIAI ÑOAÏN CHUAÅN BÒ Coâng vieäc ñaàu tieân trong chuaån bò nghieân cöùu laø tìm kieám moät ñeà taøi nghieân cöùu. Ñeåcoù ñöôïc ñeà taøi, thoâng thöôøng ngöôøi nghieân cöùu phaûi baét ñaàu töø vieäc löïa choïn vaán ñeànghieân cöùu, bôûi vì ít khi ta coù ngay ñöôïc moät ñeà taøi xaùc ñònh vaø giôùi haïn khi ta caàn. 1. Löïa choïn vaán ñeà nghieân cöùu Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa khoa hoïc giaùo duïc laø quaù trình giaùo duïc, laø lyù luaän vaø thöïctieãn giaùo duïc muoân maøu, muoân veû, coù theå ôû taàm vó moâ, cuõng coù theå ôû taàm vi moâ. Trongnghieân cöùu, thoâng thöôøng, ngöôøi ta xem quaù trình giaùo duïc (QTGD) goàm hai heä thoáng: Heäthoáng caùc thaønh toá taùc nhaân bao goàm nhaø giaùo duïc vaø ngöôøi ñöôïc giaùo duïc, heä thoáng caùcthaønh toá cô baûn bao goàm muïc ñích, noäi dung, phöông phaùp, phöông tieän, kích thích – ñoängcô, kieåm tra – ñieàu tieát. Quaù trình giaùo duïc dieãn ra trong nhöõng ñieàu kieän kinh teá, xaõ hoäi,chính trò nhaát ñònh. Cho neân taàm vó moâ cuûa nghieân cöùu KHGD laø nhöõng vaán ñeà coù lieânquan ñeán vieäc xaây döïng muïc ñích cuûa neàn giaùo duïc, chieán löôïc vaø chöông trình giaùo duïc,ñaùnh giaù chaát löôïng cuûa neàn giaùo duïc, moái quan heä giöõa giaùo duïc vôùi neàn kinh teá, vôùi xaõhoäi vaø cheá ñoä chính trò, … Coøn taàm vi moâ cuûa giaùo duïc laø nhöõng vaán ñeà giaùo duïc cuûa moätñòa phöông, cuûa nhaø tröôøng, cuûa lôùp hoïc coù lieân quan tröïc tieáp ñeán nhaø giaùo duïc, ngöôøiñöôïc giaùo duïc, nhaân vaät trung taâm cuûa toaøn boä heä thoáng giaùo duïc. Ñoái vôùi sinh vieân,nhöõng ngöôøi môùi taäp söï nghieân cöùu, coù leõ neân ñi vaøo nhöõng vaán ñeà vi moâ cuûa giaùo duïcmaø nghieân cöùu, vì nhö theá seõ phuø hôïp vôùi khaû naêng cuûa mình hôn. 15 Neáu ta choïn hoaït ñoäng giaùo duïc cuûa nhaø tröôøng trung hoïc phoå thoâng (THPT) laøm vaánñeà hoaëc phaïm vi nghieân cöùu thì theo quan ñieåm heä thoáng – caáu truùc, hoaït ñoäng cuûa nhaøtröôøng THPT goàm hai hoaït ñoäng cô baûn: Daïy hoïc vaø giaùo duïc HS hieåu theo nghóa heïp.Hai hoaït ñoäng naøy ñeàu coù heä thoáng caùc thaønh toá taùc nhaân vaø caùc thaønh toá cô baûn naèmtrong moät hoaøn caûnh kinh teá, xaõ hoäi, chính trò nhaát ñònh, töùc laø naèm trong moái quan heä vôùigia ñình vaø xaõ hoäi. Beân caïnh ñoù coøn coù vaán ñeà quaûn lyù giaùo duïc. Ta coù theå bieåu dieãn vaánñeà nghieân cöùu döôùi daïng sô ñoà ôû hình 3.1 Cô quan QL GD caáp treân Hoaøn caûnh & Quaûn lyù caùc toå chöùc Daïy hoïc Gia ñình CTXH Giaùo duïc Hình 3.1. Sô ñoà caùc vaán ñeà nghieân cöùu vi moâ ôû nhaø tröôøng THPT Trong soá caùc vaán ñeà nghieân cöùu vi moâ noùi treân, coá nhieân ngöôøi nghieân cöùu cuøng moätluùc khoâng theå nghieân cöùu taát caû, maø vôùi khaû naêng caù nhaân, hoï chæ coù theå choïn cho mìnhmoät vaán ñeà ñeå nghieân cöùu maø thoâi. Ñoái vôùi caùc giaùo vieân ñaõ coù nhieàu naêm coâng taùc, vieäclöïa choïn cho mình moät ñeà taøi nghieân cöùu laø vieäc khoâng coù gì khoù khaên. Nhöng ñoái vôùicaùc baïn sinh vieân, hoï thöôøng coù thieáu soùt laø choïn moät ñeà taøi quaù roäng, khoâng phuø hôïp vôùikhaû naêng cuûa caù nhaân, töùc laø choïn moät vaán ñeà, moät noäi dung nghieân cöùu vi moâ nhö hoaïtñoäng daïy hoïc trong nhaø tröôøng PT chaúng haïn. Thoâng thöôøng, ñeà taøi nghieân cöùu KHGD do caùc giaùo vieân choïn laø nhöõng maâu thuaãn,thaéc maéc naûy sinh trong thöïc tieãn coâng taùc, caùc tình huoáng quaûn lyù ñoøi hoûi phaûi coù giaûiphaùp môùi maø voán tri thöùc vaø kinh nghieäm caù nhaân chöa ñaùp öùng ñöôïc. Noùi chung, khi löïa choïn vaán ñeà nghieân cöùu neân theo boán nguyeân taéc caên baûn sau: a) Söï ham thích thaønh thaät cuûa ngöôøi nghieân cöùu veà vaán ñeà mình muoán tìm hieåu. b) Giaù trò cuûa ñeà taøi Moät ñeà taøi nghieân cöùu ñöôïc löïa choïn phaûi laø ñeà taøi coù giaù trò, nghóa laø phaûi môùi meû,coù ích lôïi cho nhieàu ngöôøi vaø coù giaù trò thöïc tieãn. Ñeà taøi môùi laø ñeà taøi chöa ñöôïc nghieâncöùu trong quaù khöù. Nhöng noùi nhö vaäy khoâng coù nghóa laø ngaên caám ngöôøi nghieân cöùu laømlaïi moät coâng trình nghieân cöùu ñaõ coù trong nöôùc hay ngoaøi nöôùc vôùi nhöõng yeáu toá vaø hoaøncaûnh khaùc haún vôùi nhöõng coâng trình ñaõ coù tröôùc kia. c) Khaû naêng cuûa ngöôøi nghieân cöùu Muoán bieát mình coù ñuû khaû naêng nghieân cöùu hay khoâng, xin baïn haõy töï traû lôøi caùc caâuhoûi sau: − Ta ñaõ ñöôïc hoïc ñaày ñuû veà vaán ñeà döï ñònh nghieân cöùu naøy hay chöa? − Ta ñaõ coù ñuû khaû naêng, phöông tieän thu löôïm vaø giaûi thích caùc döõ kieän hay khoâng?(Döõ kieän laø nhöõng ñoái töôïng maø nhaø nghieân cöùu thu thaäp ñeå laøm saùng toû vaán ñeà nghieân16cöùu) Neáu söï phaân tích döõ kieän ñoøi hoûi söû duïng phöông phaùp thoáng keâ, thì ta ñaõ ñöôïc hoïcveà phöông phaùp naøy hay chöa? − Ñeà taøi nghieân cöùu coù ñoøi hoûi thôøi gian vaø taøi chính quaù nhieàu? − Ñaõ coù ngöôøi höôùng daãn hay chöa? d) Döõ kieän caàn thieát Ngöôøi nghieân cöùu phaûi hình dung xem mình coù theå thu thaäp ñuû döõ kieän cho vaán ñeànghieân cöùu cuûa mình hay khoâng. Tuøy theo teân ñeà taøi maø döõ kieän coù theå thay ñoåi. Ví duï:moät sinh vieân nghieân cöùu veà “Caùc loaïi hình nhaø tröôøng trong xaõ hoäi phong kieán VieätNam” maø trong tay laïi khoâng coù moät quyeån saùch naøo veà giaùo duïc Vieät Nam thôøi phongkieán thì khoâng theå naøo tieán haønh ñöôïc. Caùc nguyeân taéc treân môùi chæ laø ñònh höôùng ban ñaàu cho ngöôøi nghieân cöùu trong vieäcchoïn vaán ñeà, nhöng ñi vaøo cuï theå, laøm sao ta coù theå tìm ra moät vaán ñeà nghieân cöùu?Thoâng thöôøng, ngöôøi ta theo nhöõng caùch sau: a) Nghieân cöùu trong lónh vöïc chuyeân moân cuûa mình. Trong töông lai, neáu baïn laø giaùo vieân giaûng daïy caùc boä moân Taâm lyù hoïc, Giaùo duïchoïc thì nhöõng vaán ñeà cuûa Taâm lyù hoïc, Giaùo duïc hoïc thuoäc phaïm vi nghieân cöùu cuûa baïn;coøn neáu baïn laø giaùo vieân THPT thì nhöõng vaán ñeà veà daïy hoïc vaø giaùo duïc cuûa nhaø tröôøngchính laø lónh vöïc chuyeân moân cuûa mình. b) Tieáp xuùc vaø quan saùt c) Nghe yù kieán ngöôøi khaùc vaø thaûo luaän d) Tieáp tuïc coâng trình ngieân cöùu coù saün e) Tìm hieåu nhöõng vaán ñeà thöôøng taïo neân söï baát ñoàng yù kieán trong quaàn chuùng haygiaùo giôùi. Sau khi thöïc hieän theo nhöõng caùch treân, vaán ñeà nghieân cöùu thöôøng xuaát hieän ôû ngöôøinghieân cöùu döôùi daïng moät caâu hoûi, moät thaéc maéc chöa coù lôøi giaûi ñaùp. Coâng vieäc cuûangöôøi nghieân cöùu chính laø ñi tìm lôøi giaûi cho caâu hoûi, thaéc maéc noùi treân. Neáu khoâng coùthaéc maéc, khoâng coù caâu hoûi töùc laø khoâng coù vaán ñeà thì chaúng coù gì ñeå nghieân cöùu caû. Trong caùi meânh moâng cuûa neàn giaùo duïc nöôùc nhaø, giaû söû baïn coù höùng thuù vôùi vaán ñeàdaïy hoïc trong nhaø tröôøng phoå thoâng vaø choïn vaán ñeà naøy ñeå nghieân cöùu. Thoâng qua vieäcñoïc saùch baùo trong lónh vöïc chuyeân moân, baïn thaéc maéc: “Vì sao hoïc sinh hieän nay ñi hoïctheâm quaù nhieàu vaø lieäu vieäc hoïc theâm nhö vaäy coù hieäu quaû gì khoâng? Nhö vaäy, vaán ñeà baïnmuoán nghieân cöùu ñaõ xuaát hieän, nhöng baïn khoâng theå dieãn ñaït teân ñeà taøi khoa hoïc döôùidaïng moät caâu hoûi maø caàn phaûi xaùc ñònh teân ñeà taøi. 2. Xaùc ñònh teân ñeà taøi Töø thaéc maéc neâu treân baïn phaùt bieåu thaønh moät ñeà taøi nghieân cöùu: “Tìm hieåu nguyeânnhaân, thöïc traïng vaø hieäu quaû cuûa vieäc daïy theâm, hoïc theâm hieän nay”. Teân ñeà taøi ñöôïcdieãn ñaït döôùi daïng moät caâu phaùt bieåu ngaén goïn chöùa ñöïng muïc ñích nghieân cöùu. Muoáncho coâng trình nghieân cöùu cuûa mình tieán trieån thuaän lôïi, ngöôøi nghieân cöùu phaûi laøm coângvieäc tieáp theo laø thu thaäp taøi lieäu. 3. Thu thaäp taøi lieäu 17 Vì sao ngöôøi nghieân cöùu phaûi thu thaäp taøi lieäu? Vì lòch söû cuûa moät khoa hoïc laø moättieán trình coù quaù khöù, hieän taïi vaø töông lai. Nhaø nghieân cöùu laø ngöôøi vieát tieáp trang söû cuûakhoa hoïc aáy neân caàn phaûi bieát tröôùc ñaây vaán ñeà maø mình döï ñònh tìm hieåu, ngöôøi ta ñaõnghieân cöùu ñeán ñaâu roài, khaùi quaùt thaønh lyù luaän nhö theá naøo. Nhaø nghieân cöùu seõ duøngnhöõng lyù luaän ñaõ ñöôïc kieåm chöùng aáy laøm cô sôû lyù luaän vaø lòch söû nghieân cöùu vaán ñeà cuûamình. Nhôø vieäc söu taàm vaø khaûo cöùu nhöõng taøi lieäu naøy, nhaø nghieân cöùu coù theå ñöa ranhöõng phaùt kieán môùi meû, traùnh söï truøng laép vôùi caùc coâng trình nghieân cöùu ñaõ coù, ñoàngthôøi coù theå khaûo saùt vaán ñeà döôùi moät nhaõn quan roäng lôùn hôn. Moät ñeà taøi ñaõ ñöôïc xaùc ñònh chöa cho pheùp ta baét tay vaøo thöïc hieän ngay ñöôïc maø coønphaûi giôùi haïn cho noù phuø hôïp vôùi khaû naêng ngöôøi nghieân cöùu. 4. Giôùi haïn ñeà taøi Moät ñeà taøi ñaõ ñöôïc xaùc ñònh thöôøng laø moät ñeà taøi roäng, khoâng phuø hôïp vôùi khaû naêngcuûa caù nhaân ngöôøi nghieân cöùu, nhaát laø sinh vieân. Ví duï vôùi ñeà taøi: “Tìm hieåu nguyeânnhaân, thöïc traïng vaø hieäu quaû cuûa vieäc daïy theâm, hoïc theâm hieän nay”, neáu muoán bieát ñeàtaøi roäng hay heïp, ta haõy duøng quan ñieåm heä thoáng – caáu truùc ñeå phaân tích vaán ñeà. Ta neânbaét ñaàu vôùi vieäc xaùc ñònh khaùi nieäm chuû choát cuûa ñeà taøi. Baïn haõy thöû laáy buùt gaïch döôùinhöõng töø chæ khaùi nieäm chuû choát (khaùi nieäm trung taâm) cuûa ñeà taøi. Ñoù laø nhöõng töø gì? Khi ñaõ xaùc ñònh ñöôïc daïy theâm, hoïc theâm laø khaùi nieäm trung taâm cuûa ñeà taøi roài, vôùiquan ñieåm heä thoáng – caáu truùc, baïn seõ naûy sinh nhöõng caâu hoûi nhö: Ai daïy? Ai hoïc? Daïyvaø hoïc theâm aáy coù lieân quan ñeán loaïi nhaø tröôøng naøo, caáp, baäc hoïc naøo? Luùc naøy, ngöôøinghieân cöùu seõ nhaän ra ñöôïc raèng, neáu giöõ nguyeân teân ñeà taøi thì anh ta phaûi nghieân cöùuvieäc daïy theâm, hoïc theâm ôû taát caû caùc baäc hoïc töø maàm non ñeán ñaïi hoïc. Vì ñeà taøi cuûa anhta laø nghieân cöùu vieäc daïy theâm, hoïc theâm hieän nay, chöù khoâng noùi roõ vieäc daïy theâm, hoïctheâm ôû caáp, baäc hoïc naøo. Chính vì vaäy, ngöôøi nghieân cöùu neáu muoán thöïc hieän ñöôïc ñeà taøithì phaûi töï giôùi haïn phaïm vi nghieân cöùu. Ví duï ôû baäc trung hoïc, baïn thaáy vieäc daïy theâm,hoïc theâm ôû caáp THPT dieãn ra maïnh meõ nhaát vaø baïn cuõng coù ñieàu kieän thuaän lôïi nghieâncöùu ôû caáp hoïc naøy. Vì vaäy, baïn seõ giôùi haïn vaø phaùt bieåu teân ñeà taøi nhö sau: “Tìm hieåunguyeân nhaân, thöïc traïng vaø hieäu quaû cuûa vieäc daïy theâm, hoïc theâm hieän nay ôû trung hoïcphoå thoâng”. Vôùi teân ñeà taøi vöøa ñöôïc giôùi haïn, baïn seõ phaûi nghieân cöùu vieäc daïy theâm, hoïc theâm ôûhoïc sinh cuûa ba khoái lôùp 10, 11, 12, treân moät maãu hoïc sinh ñaïi dieän cho toaøn theå hoïc sinhtrong phaïm vi caû nöôùc, vì ñeà taøi cuûa baïn khoâng giôùi haïn ñòa baøn nghieân cöùu. Neáu khoângcoù ñieàu kieän choïn maãu vaø khaûo saùt treân maãu nhö treân, baïn seõ giôùi haïn ñòa baøn nghieâncöùu, töø phaïm vi caû nöôùc xuoáng coøn phaïm vi thaønh phoá Hoà Chí Minh. Vaø ñeà taøi ñöôïc giôùihaïn laïi thaønh: “Tìm hieåu nguyeân nhaân, thöïc traïng vaø hieäu quaû cuûa vieäc daïy theâm, hoïctheâm hieän nay ôû hoïc sinh trung hoïc phoå thoâng thaønh phoá Hoà Chí Minh”. Vôùi teân ñeà taøi vöøa ñöôïc giôùi haïn, baïn seõ phaûi choïn moät maãu hoïc sinh ôû ba khoái lôùp10, 11, 12 ñaïi dieän cho toaøn theå daân soá hoïc sinh THPT ôû thaønh phoá Hoà Chí Minh. Lieäubaïn coù ñieàu kieän ñeå ñi khaûo saùt ñuùng theo maãu ñaõ löïa choïn hay khoâng? Neáu khoâng, baïnneân phaùt bieåu teân ñeà taøi theo caùch khaùc: “Tìm hieåu nguyeân nhaân, thöïc traïng vaø hieäu quaûcuûa vieäc daïy theâm, hoïc theâm hieän nay ôû hoïc sinh moät soá tröôøng trung hoïc phoå thoâng thaønhphoá Hoà Chí Minh”.18 Baïn coù nhaän thaáy ñeà taøi vöøa môùi phaùt bieåu coù gì khaùc vôùi teân ñeà taøi tröôùc ñoù haykhoâng? Töø “moät soá” ñöôïc theâm vaøo seõ cho ngöôøi ñoïc bieát taùc giaû ñeà taøi khoâng choïn maãu vaøkhaûo saùt treân maãu. Taát nhieân, moät ñeà taøi coù choïn maãu vaø khaûo saùt treân maãu seõ coù giaù tròkhoa hoïc cao hôn moät ñeà taøi khoâng choïn maãu. Sau khi ñeà taøi ñöôïc giôùi haïn, baïn ñaõ coù teân ñeà taøi coù theå tieán haønh nghieân cöùu ñöôïc.Veà caùch phaùt bieåu teân ñeà taøi, baïn caàn löu yù maáy ñieåm: − Teân ñeà taøi khoa hoïc caàn ñöôïc dieãn ñaït ngaén goïn, chính xaùc, ñuùng ngöõ phaùp, ñuùngchính taû, khoâng thöøa, khoâng thieáu. Ví duï ñeà taøi: “Thöïc traïng vieäc quaûn lyù giaùo duïc ñaïoñöùc cho hoïc sinh trung hoïc phoå thoâng treân ñòa baøn huyeän Long Thaønh vaø moät soá giaûiphaùp”. Theo baïn, ñeà taøi treân coøn thieáu yeáu toá naøo vaø thöøa töø naøo? Moät soá ngöôøi ñoïc coù theå khoâng bieát huyeän Long Thaønh thuoäc tænh Ñoàng Nai. Vaø cuïmtöø treân ñòa baøn coù theå boû bôùt maø noäi dung ñeà taøi vaãn khoâng thay ñoåi. Vì vaäy, ñeà taøi caànñöôïc phaùt bieåu ñaày ñuû nhö sau: “Thöïc traïng vieäc quaûn lyù giaùo duïc ñaïo ñöùc cho hoïc sinhtrung hoïc phoå thoâng huyeän Long Thaønh, tænh Ñoàng Nai vaø moät soá giaûi phaùp”, hay goïnhôn: “Thöïc traïng vaø moät soá giaûi phaùp quaûn lyù giaùo duïc ñaïo ñöùc cho hoïc sinh trung hoïcphoå thoâng huyeän Long Thaønh, tænh Ñoàng Nai hieän nay”. Ta phaûi theâm töø hieän nay vaøo vìtheo quan ñieåm lòch söû thì ñoái töôïng nghieân cöùu caàn ñöôïc xaùc ñònh trong moät khoâng gianvaø thôøi gian cuï theå. Ñeà taøi treân, taùc giaû môùi chæ xaùc ñònh khoâng gian vaø chöa xaùc ñònh thôøigian. − Teân ñeà taøi khoa hoïc khaùc vôùi teân moät baøi baùo, töïa moät quyeån saùch, moät quyeån tieåuthuyeát. Ngöôøi ta coù theå dieãn ñaït teân moät baøi baùo baèng moät caâu hoûi, nhöng ít ai dieãn ñaïtteân moät ñeà taøi khoa hoïc döôùi daïng nhö vaäy, maø caâu hoûi ñöôïc aån chöùa trong teân ñeà taøi.Ngöôøi ta coù theå duøng nhöõng töø “giaät gaân” ñeå ñaët cho töïa moät quyeån tieåu thuyeát ñeå thu huùtngöôøi ñoïc vì muïc ñích thöông maïi, coøn teân ñeà taøi khoa hoïc thuoäc daïng vaên baûn khoa hoïccaàn roõ raøng, chính xaùc. Thöïc haønh: Vôùi nhöõng lyù thuyeát ñaõ ñöôïc giôùi thieäu, baïn haõy löïa choïn, xaùc ñònh vaø giôùi haïn moät ñeà taøinghieân cöùu KHGD phuø hôïp vôùi khaû naêng cuûa baûn thaân mình, keøm theo laø danh muïc caùc taøi lieäutham khaûo coù lieân quan ñeán teân ñeà taøi. 5. Soaïn ñeà cöông nghieân cöùu 5.1. Ñeà cöông nghieân cöùu laø gì? Ñeà cöông nghieân cöùu laø moät vaên baûn coù taùc duïng ñònh höôùng vaø döï kieán tröôùc nhöõngnoäi dung caàn thieát ñoái vôùi ngöôøi nghieân cöùu. 5.2. Taïi sao ngöôøi nghieân cöùu phaûi soaïn ñeà cöông? Coù hai lyù do buoäc ngöôøi nghieân cöùu phaûi soaïn ñeà cöông: Moät laø: nhö ñaõ trình baøy ôû phaàn 5.1, ñeà cöông nghieân cöùu coù taùc duïng ñònh höôùng vaødöï kieán tröôùc nhöõng noäi dung caàn thieát ñoái vôùi ngöôøi nghieân cöùu, vì vaäy neáu khoâng soaïn 19ñeà cöông maø baét tay ngay vaøo vieäc nghieân cöùu thì ñoù khoâng phaûi laø moät hoaït ñoäng khoahoïc. Hai laø: thoâng qua ñeà cöông, caùc caáp quaûn lyù xem xeùt vaø quyeát ñònh chaáp thuaän haykhoâng chaáp thuaän cho taùc giaû thöïc hieän ñeà ta