Bài giảng môn Phương pháp nghiên cứu khoa học: Chương 1 – Tổng quan về phương pháp NCKH hướng đến trình bày một số định nghĩa cơ bản; vai trò và mối liên hệ giữa NCKH với các công tác khác; đặc điểm, phân loại và một số thuộc tính của NCKH;…
Đang xem: Bài giảng phương pháp nghiên cứu khoa học
Xem thêm: Tải Sách Giáo Khoa Tin Học 8 Bài 7, Sách Giáo Khoa
Nội dung Text: Bài giảng môn Phương pháp nghiên cứu khoa học: Chương 1 – Tổng quan về phương pháp NCKH
Xem thêm: Thiết Kế Poster Khoa Học Kỹ Thuật Cấp Quốc Gia: Hàng Loạt Vi Phạm
BÀI GIẢNG MÔN PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU KHOA HỌC Chương 1: Tổng quan về phương pháp NCKH PGS.TS. Nguyễn Thời Trung Viện Khoa học tính toán – ĐH Tôn Đức Thắng 2015Bài giảng Phương pháp NCKH PGS.TS Nguyễn Thời Trung NỘI DUNG Chương 1. Tổng quan về phương pháp NCKH 1.1. Một số định nghĩa cơ bản 1.2. Vai trò và mối liên hệ giữa NCKH với các công tác khác 1.3. Đặc điểm, phân loại và một số thuộc enh của NCKH 1.4. Phân biệt giữa sáng kiến kinh nghiệm với NCKH 1.5. Định nghĩa phương pháp khoa học 1.6. Trình tự logic NCKH 1.7. Định nghĩa phương pháp NCKHBài giảng Phương pháp NCKH PGS.TS Nguyễn Thời Trung 1. Một số định nghĩa cơ bản Ø Khoa học • Là một của vật chất và sự vận động của vật chất, những qui luật của tự nhiên, XH, và tư duy. • Hệ thống tri thức này hình thành trong lịch sử và không ngừng phát triển trên cơ sở thực tiễn XH, được thể hiện bằng những khái niệm, phán đoán, học thuyết. • Hệ thống tri thức này có thể được chia thành 2 nhóm: + Tri thức kinh nghiệm + Tri thức khoa họcBài giảng Phương pháp NCKH PGS.TS Nguyễn Thời Trung 1. Một số định nghĩa cơ bản Ø Tri thức kinh nghiệm Ø Tri thức khoa học Là những hiểu biết được tích Là những hiểu biết được tích lũy qua hoạt động sống hàng lũy một cách có hệ thống nhờ ngày trong mối quan hệ giữa hoạt động NCKH, các họat con người với con người và động này có mục tiêu xác định giữa con người với thiên và sử dụng phương pháp nhiên. khoa học. Tri thức kinh nghiệm chưa đi Tri thức KH dựa trên kết quả sâu vào bản chất, thuộc tính quan sát, thu thập được qua của sự vật và mối quan hệ những thí nghiệm và qua các bên trong giữa sự vật & con sự kiện xảy ra ngẫu nhiên người. trong hoạt động XH, trong TN. Ví dụ về Tri thức kinh nghiệm: Chuồn chuồn bay thấp thì mưa, Chim én bay thấp thì mưaBài giảng Phương pháp NCKH PGS.TS Nguyễn Thời Trung 1. Một số định nghĩa cơ bản Ø Nghiên cứu Khoa học Là quá trình thu thập thông tin (thông qua các hoạt động tìm kiếm, điều tra, thí nghiệm, …) có hệ thống, có phương pháp khoa học về đối tuợng nghiên cứu nhằm ü Phân tích, lý giải bản chất và quy luật vận động của hiện tuợng ü Dự báo sự vận động của đối tượng nghiên cứu trong tương lai ü Sáng tạo ra PP và phương tiện kỹ thuật mới cao hơn, giá trị hơnBài giảng Phương pháp NCKH PGS.TS Nguyễn Thời Trung 1. Một số định nghĩa cơ bản Ø Người muốn làm NCKH cần phải có: ü Kiến thức về lĩnh vực nghiên cứu ü Đam mê nghiên cứu, khám phá cái mới nhằm thúc đẩy sự phát triển ü Sự khách quan và trung thực về khoa học (đạo đức khoa học) ü Khả năng làm việc độc lập, tập thể và có phương pháp khoa học ü Nhận thức về việc rèn luyện liên tục năng lực NC từ khi còn đi họcBài giảng Phương pháp NCKH PGS.TS Nguyễn Thời Trung 1. Một số định nghĩa cơ bản Ø Những người làm NCKH Các nhà NC ở các lĩnh vực khác nhau ở các Viện, TT Nghiên cứu ü ü Các giáo sư, giảng viên ở các Trường Đại học, Cao Đẳng, Trung học ü Các chuyên gia ở các cơ quan quản lý Nhà nước ü Các chuyên viên R&D ở các Công ty, Viện nghiên cứu tư nhân ü Các sinh viên ham thích NCKH ở các trường Đại họcBài giảng Phương pháp NCKH PGS.TS Nguyễn Thời Trung 1.2. Vai trò và mối liên hệ giữa NCKH với các công tác khác Ø Vai trò của NCKH trong Trường đại học – cao đẳng ü Đối với cấp quản lý: N/c mô hình quản lý tốt hơn => Mô hình điểm ü Đối với giảng viên: Giúp giảng dạy chuyên sâu và cập nhật hơn ü Đối với sinh viên: Giúp học tập hiệu quả hơn, hoàn thiện nhân cách KH Ø Mối liên hệ giữa NCKH với các đối tượng khác trong xã hội ü Đối với nhà chính trị: Tìm chính sách, cơ chế phù hợp với sự phát triển nhanh chóng của XH, của quá trình hội nhập quốc tế, của nền KT tri thức ü Đối với doanh nghiệp: R&D gíup làm chủ quá trình đổi mới, cải tiến, sáng tạo => Tăng khả năng cạnh tranh trên thương trường ü Đối với văn – nghệ sĩ: Sáng tạo những hình thức nghệ thuật mới, những cách diễn đạt mới, những góc nhìn mới ….Bài giảng Phương pháp NCKH PGS.TS Nguyễn Thời Trung 1.3. Đặc điểm, phân loại và một số thuộc enh của NCKH a. Đặc điểm của NCKH ü Tính mới ü Tính tin cậy ü Tính thông tin ü Tính khách quan ü Tính kế thừa ü Tính cá nhân ü Tính rủi roBài giảng Phương pháp NCKH PGS.TS Nguyễn Thời Trung 1.3. Đặc điểm, phân loại và một số thuộc enh của NCKH a. Đặc điểm của NCKH Tính Vai trò Biểu hiện Yêu cầu khi NC Là thuộc tính Những kết quả của Cần trả lời các câu hỏi: Tính quan trọng nhất NCKH là những điều vấn đề NC này đã có ai mới của NCKH chưa từng có làm chưa? Có kết quả chưa? Là tính tất yếu Kết quả NC phải có khả Cần phải đặt câu hỏi để của NCKH năng kiểm chứng lại tìm câu trả lời: kết quả Tính Vn nhiều lần do nhiều nghiên cứu ấy có chính cậy người khác nhau trong xác không? Có đúng điều kiện giống nhau không? Tính Là tính quy định Là các định luật, quy Cần trả lời câu hỏi: kết của NCKHc luật, nguyên lý, quy tắc, quả nghiên cứu khoa học thông công thức, định lí, các được thực hiện dưới Vn sản phẩm mới,… hình thức gì?Bài giảng Phương pháp NCKH PGS.TS Nguyễn Thời Trung 1.3. Đặc điểm, phân loại và một số thuộc enh của NCKH a. Đặc điểm của NCKH Tính Vai trò Biểu hiện Yêu cầu khi NC Là bản chất của các kết quả của NCKH cần đặt các câu hỏi NCKH luôn luôn cho câu trả lời ngược lại: kq có thể Tính Là tiêu chuẩn về đúng sau những lần kiểm khác không? Nếu khách tính trung thực của chứng (không chấp nhận đúng thì đúng trong quan người NCKH và là những kết luận vội vã, điều kiện nào? Có một chuẩn mực giá cảm tính) phương pháp nào trị của NCKH tốt hơn không? Khi NCKH phải ứng dụng cần nắm vững các các kết quả nghiên cứu quy luật và biết Tính kế Là tính bắt buộc của loài người dù lĩnh cách tìm kiếm và sử thừa của NCKH vực khoa học đó rất xa dụng chúng trong với lĩnh vực đang nghiên nghiên cứu. cứuBài giảng Phương pháp NCKH PGS.TS Nguyễn Thời Trung 1.3. Đặc điểm, phân loại và một số thuộc enh của NCKH a. Đặc điểm của NCKH Tính Vai trò Biểu hiện Yêu cầu khi NC Cần đánh giá đúng Thể hiện trong tư duy năng lực của mình để Là tính phổ cá nhân và chủ kiến Tính cá nhận những đề tài biến của nghiên riêng của các nhân. nhân khoa học phù hợp để cứu khoa học. có kết quả NC tốt hơn Khi đi tìm khám phá Cần nắm vững các Là tính đương cái mới luôn luôn gặp nguyên nhân để tránh Tính rủi ro nhiên của NCKH những khó khăn dẫn xảy ra rủi ro đến thất bạiBài giảng Phương pháp NCKH PGS.TS Nguyễn Thời Trung 1.3. Đặc điểm, phân loại và một số thuộc enh của NCKH b. Phân loại NCKH Phân loại theo Phân loại theo Phân theo các chức năng Phân loại theo hình phương pháp thu giai đoạn của NCKH thức thu thập và thập thông tin NCKH phân tích dữ liệu NC mô tả NC cơ bản NC thư viện NC định tính NC giải thích NC ứng dụng NC dự báo NC điền dã NC định lượng NC Triển NC sáng tạo NC la bô khai NC hỗn hợpBài giảng Phương pháp NCKH PGS.TS Nguyễn Thời Trung 1.3. Đặc điểm, phân loại và một số thuộc enh của NCKH b. Phân loại NCKH: Phân loại theo chức năng NCKH Định nghĩa Mục đích & vai trò Phân loại Nhận dạng NC Mô tả hình ảnh MĐ: Đưa ra 1 hệ thống Mô tả định Loại NC này có thể hiện những q/sát về SV & có mô tả chung nhất về sự tri thức về SV enh & mô tả vật thông qua ngôn VT: giúp con người nhận định lượng t/dụng p/biệt nó với ngữ KH dạng TG, p/biệt các SV các SV khác? NC Làm rõ n/nhân dẫn MĐ: đưa ra những Giải thích cấu Trả lời đúng câu hỏi giải đến sự hình thành & thông €n về 1 loại trúc, nguồn “tại sao”, “vì sao”, q/luật v/động của thuộc enh bản chất sự gốc, … của SV nguyên nhân,… về SV thích SV vật NC Dự đoán q/trình hình MĐ: định hướng được trả lời loại NC này có thành phát triển, công việc nghiên cứu nêu được ˆnh hình dự triển vọng của sự vật tương lai SV trong t/lai kg? báo NC là chức năng NC 1 MĐ: tạo ra các giải pháp trả lời loại NC này có sự vật mới chưa tác nghiệp trong H/Đ đưa ra giải pháp chưa sáng từng có thực €ễn từng có kg? tạo Bài giảng Phương pháp NCKH PGS.TS Nguyễn Thời Trung 1.3. Đặc điểm, phân loại và một số thuộc enh của NCKH b. Phân loại NCKH: Phân loại theo chức năng NCKH Ví dụ NC NC sự liên quan giữa bệnh béo phì và bệnh ung thư mô tả NC ảnh hưởng của truyền thông tới giá chứng khoán … NC cấu tạo và cơ chế hoạt động của pin năng lượng mặt trời NC mô tả triệu chứng của bệnh thủy đậu NC NC giải thích tại sao cóc nghiến răng khi trời đang nắng thì mưa? giải thích NC tại sao nợ xấu VN lại có tỉ lệ cao NC vì sao phụ nữ mắc bệnh Alzheimer nhiều hơn nam giới? NC NC dự báo nhiệt độ trung bình thế giới năm 2100 dự báo NC xu hướng, tình hình thị trường bán lẻ hàng tiêu dùng NC dự báo chỉ số giá tiêu dùng CPI của TPHCM trong quý 1/2015 NC sáng tạo NC tìm vật liệu sạch, năng lượng sạch thay thế NC một hình thức giải trí nghệ thuật mới NC chế tạo xe hơi bay, áo tàng hình,..Bài giảng Phương pháp NCKH PGS.TS Nguyễn Thời Trung 1.3. Đặc điểm, phân loại và một số thuộc enh của NCKH b. Phân loại NCKH: Phân loại theo PP thu thập thông Vn Định nghĩa Mục đích Phân loại Nhận dạng & vai trò NC Phân ech TL Trả lời loại NC này có dựa Tìm hiểu những luận cứ từ thư trong lịch sử NC Tổng hợp TL vào TL để ˆm luận đề, viện Tóm tắt TL luận cứ, luận chứng kg? Là PP phi TN dựa trên q/ Trả lời loại NC này có dựa NC sát t/€ếp ngoài hiện trên q/sát SV t/€ếp hoặc điền trường hoặc g/€ếp qua g/€ếp kg và trong quá dã các p/€ện ghi âm, ghi trình q/sát các đối tượng hình, g/€ếp, PV, điều tra NC có bị làm thay đổi kg? Là PP NC trong đó người Kiểm trả lời NC này có chủ ý NC la NC chủ ý gây tác động làm chứng giả biến đổi các đối tượng NC bô biến đổi 1 số yếu tố t/thái thuyết để quan sát không? của đối tượng NC Bài giảng Phương pháp NCKH PGS.TS Nguyễn Thời Trung 1.3. Đặc điểm, phân loại và một số thuộc enh của NCKH b. Phân loại NCKH: Phân loại theo PP thu thập thông Vn Ví dụ NC lịch sử về Hoàng Sa, Trường Sa NC thư viện NC về tư tưởng Hồ Chí Minh, NC về lịch sử quan hệ quốc tế sau CTTG 2 NC về quan điểm (Mức độ hạnh phúc của người dân, Ti lệ ủng hộ NC điền dã ứng viên tổng thống, Quan điểm về hiện trạng giáo dục, …) NC về nhận thức (Nhận thức về Bình đẳng giới) NC tìm loại vacxin chống bệnh Ebola, H5N1,… NC la bô NC phát hiện bệnh do virut trên tôm bằng kỹ thuật sinh học phân tử NC tế bào gốc trong sản xuất mỹ phẩmBài giảng Phương pháp NCKH PGS.TS Nguyễn Thời Trung 1.3. Đặc điểm, phân loại và một số thuộc enh của NCKH b. Phân loại NCKH: Phân loại theo các giai đoạn của NCKH Mục đích & vai Định nghĩa trò Phân loại Nhận dạng NC Là NC nhằm phát NCCB thuần túy tùy từng loại NC hiện thuộc enh cấu NCCB đinh hướng Cơ trúc, trạng thái, vận NCCB nền tảng có một cách nhận dạng khác nhau bản động, t/tác, … của SV NC chuyên đề Giải thích 1 SV NC tạo ra những là những NC vận trả lời loại NC này nguyên lý mới Ứng dụng quy luật được về các g/pháp & có đưa ra các giải phát hiện từ NCCB pháp mới không? dụng áp dụng vào SX & đời sống NC là sự vận dụng lý trả lời hoạt động thuyết để đưa ra các này có tạo ra Triển hình mẫu mang enh hình mẫu có enh khai khả thi về kĩ thuật khả thi về KT kg? Bài giảng Phương pháp NCKH PGS.TS Nguyễn Thời Trung 1.3. Đặc điểm, phân loại và một số thuộc enh của NCKH b. Phân loại NCKH: Phân loại theo các giai đoạn của NCKH Ví dụ NC phát triển CN nano (các loại VL, thiết bị ở kích thước cỡ nanomet NC NC đặc tính của một loại giống cây trồng, vật nuôi mới (thăng long ruột Cơ bản tím hồng, heo rừng thuần chủng…) NC đặc tính và tác dụng của các chế phẩm sinh học (Sagi Bio,… ) NC ứng dụng CN nano trong lĩnh vực y tế (tiêm thuốc đúng tế bào ung thư,..), thẩm mỹ (mỹ phẩm siêu nhỏ siêu thấm), VL (sơn siêu bền…) NC Ứng dụng NC Xử lý nước thảI trên kênh Nhiêu Lộc-Thị Nghè bằng Tảo NC ứng dụng rác nhựa phế liệu làm vật liệu xây dựng NC triển khai mỹ phẩm dùng CN nano (kem làm trắng da thế hệ mới) NC triển khai việc áp dụng hệ thống kế toán ABC cho các DN Việt Nam NC Triển khai NC triển khai ứng dụng thiết bị sử dụng năng lượng mặt trời tại vùng nông thôn, miền núiBài giảng Phương pháp NCKH PGS.TS Nguyễn Thời Trung 1.3. Đặc điểm, phân loại và một số thuộc enh của NCKH b. Phân loại NCKH: Phân loại theo hình thức thu thập dữ liệu Mục đích Nhận Định nghĩa Đặc onh & vai trò dạng Mục đích: Là NC nhằm mô tả, phân Dữ liệu thường ở dạng Nhằm trả NC Xây dựng lý ech, giải thích (không cần chữ. Sử dụng pp quy lời câu hỏi: thuyết Định lượng hoá) những đặc chung nạp để phân ech dữ Tại sao, thế onh enh của đối tượng NC từ liệu. Bảng hỏi dạng nào, yếu tố quan điểm của nhà NC mở. Có enh chủ quan nào…? Dữ liệu ở dạng số liệu. Là NC nhằm lượng hóa, Mục đích: Sử dụng PP suy diễn NC Nhằm NC đo lường, phản ánh và Kiểm định (có hỗ trợ thống kê, …) trả lời câu diễn giải các mối quan hệ các giả để phân ech dữ liệu. hỏi: Bao Định giữa các nhân tố (các thuyết trong Bảng hỏi dạng đóng, nhiêu, Mức lượng biến) với nhau của đối phạm vi cụ tập trung vào nhân tố độ nào tượng NC thể quan tâm. Mang enh khách quan Bài giảng Phương pháp NCKH PGS.TS Nguyễn Thời Trung